Skoða efni Hælavík

{{TOCright}}
Hælavíkurbjarg skagar norður í haf og heldur að Hornvík að vestan. Það minnir á Hornbjarg að því leyti, að þar myndast nes langt með þverhníptu bjargi austan á, en strönd með aflíðandi brekkum og hjöllum, víða allgrösugum, vestan á. Skammt fyrir innan nestána að vestan verður lítil vík í nesið sjálft. Það er Hælavík. Þar hefur lengi verið byggður bær við litla landkosti, en í námunda við auðugt fuglabjarg og allmikla von um sjávarafla, ef vel viðraði.

Nafn þessarar jarðar hefur tekið nokkrum breytingum. Fyrr á öldum er hún ýmist nefnd Heljarvík eða Hælarvík. Hælarvík verður síðan einrátt nafn hennar um langan aldur, en nafnið Hælavík kemur fyrst fyrir á síðari hluta 19du aldar og hefur fljótt sigrað, svo að nú viðrist einsætt að halda því. Óljóst er, hvað nafnið merkir, en hér skal getið um tvær skýringar á nafninu Hælarvík, sem lengst var notað samkvæmt heimildum. Bergstandur norður af Hælarvíkurbjargi nefnist Hæll. Hafa margir talið, að víkin væri við hann kennd, og sú mun hafa verið almennust skoðun á þessum slóðum. En ef. hælar af hæll hef ég hvergi fundið í orðabókum, svo varla er unnt að fullyrða, að þessi kenning sé rétt. Miklu ótrúlegri virðist þó sú skýring, að nafnið sé dregið af hvorugkynsorðinu hæli, sem hlyti þá að hafa haft annað kyn áður, a.m.k. jafnframt.

Heljarvík er nefnd í Skálholtsannál við árið 1321:
<blockquote title='Kom hvítabjörn mikill af ísum norður á Ströndum og drap viij menn í Heljarvík og reif í sundur og át upp suma alla.'>kom hvíta biorn mikill af isum norðr a Strondum. ok drap. viij. menn i Heliar vik. ok reif i sundr. ok át upp svma alla.</blockquote>

Flateyjarannáll bætir við:
<blockquote>Hann var drepinn a Vitalis messo.</blockquote>

Næst er víkin nefnd í rekaskrá [[Vatnsfjarðarkirkja|Vatnsfjarðarkirkju]] árið 1327.

<blockquote>Þessa reka aa kirkia j watsfirdi at halfu viþ heimaland . . . J helarvik allan hvalReka oc gieþi onnor.</blockquote>

Þessi ummæli túlkaði Stefán biskup Jónsson á þann veg, að jörðin væri eign Vatnsfjarðarkirkju. Setti hann kirkju þeirri máldaga árið 1509 og gerði um leið þennan úrskurð um Hælavík.

Er greinilega farið eftir rekaskránni frá 1327, því að svo segir orðrétt:
<blockquote>stod sva skrifad j maldaganvm at kirkian j vatzfirdi aä allan hvalreka j hælarvik og aull gædi avnur.</blockquote>

Svo sem kunnugt er, stóðu um þetta leyti harðvítugar deilur milli Stefáns biskups og Björns Guðnasonar í Ögri um svokallaðar Vatnsfjarðarjarðir. Helzti stuðningsmaður Björns var Jón Sigmundsson lögmaður. Árið 1514 stefndi Björn sr. Jóni Eiríkssyni í Vatnsfirði að mæta á Öxarárþingi fyrir lögmanni fyrir upptöku á ýmsum jörðum, sem Björn taldist eiga. Þar segir hann orðrétt:
<blockquote>... hier til hefr þu gripid fyrer mier jordena hælarvik.</blockquote>

Auk þessara deilna við kirkjuvaldið átti Björn í erjum við frændur sína, einkum Björn Þorleifsson, Björnssonar ríka 1467. Var hún meðal jarða, er Þorleifur og Árni, synir hans, fengu í sinn hlut. En Björn Guðnason taldi sig réttan erfingja Þorleifs, móðurbróður síns, þar eð börn hans væru í meinum getin.

Annars er óþarfi að rekja þessar deilur frekar. Þeim lauk með sigri biskups. Vatnsfjarðarkirkja varð eigandi Hælavíkur og hefur verið það síðan.

==Dýrleiki og afgjald==
Jarðaskrá 1681:

<blockquote>Hælarvík, leiguliði Gvendur, landskuld 40 álnir, leigukúgildi &frac12; ... 2 fjórðungar.</blockquote>

Í manntali 1703 er jörðin talin 4 hundruð, og er það síðan alltaf talið fornt mat hennar. Í jarðabók 1710 segir svo:

<blockquote>Landskuld xx álnir síðan bóluna, áður xl álnir. Betalast í fiski hjer heima. Leigukúgildi hálft og so að fornu. Leigan betalast í fiski þá vel aflast, ella í landaurum ásam landskuld.</blockquote>

Árið 1788 hefur hálfa kúgildið verið fallið niður, jörðin var þá metin til 15 rd. og landskuld 68 skildingar. Við jarðamatið 1849 var jörðin metin meira en að meðallagi, hvert hundrað á 37 rd., alls 148 rd. Ekkert kúgildi var þá áætlað. Við fasteignamat 1942 var land í Hælavík metið 500 kr., hús 1400 kr. eða alls 1900 kr.

==Landkostir==
Jarðabók 1710:

<blockquote>Torfrista og stúnga bjargleg. Móskurður nægur. Eggver og fulgveiði af svartfyglu er í Hælavíkurbjargi, þarf þar að síga í vað, og er ábúandi sjaldan so efnaður, að hann geti upp á vaðinn kostað, sem vera þarf undir hundrað faðma langur, eða so fólkmargur að hann gæti sígið þó vaðurinn væri til. Grasatekja næg. Reki í meðallagi, og brúakr ábúandi með frjálsu viðu af rekanum til búsnauðsynja sinna og húsabyggingar og búsgagns síða sér til ábat[a], en stórviða og hvala nýtur staðurinn. Túninu grandar sjáfargángur með landbroti. Enginu grandar vatn og fannilög, sem jetur úr rótina. Hætt er kvikfje fyrir ógöngubjörgum, sem oft verður mein að. Kirkjuvegur bæði lengri og torsóktari heldur en frá Kjaransvík eður Hlöðuvík. Hreppamannaflutningur lángur og nærri ófær fyrir klettum yfir Hælavíkur ófæru eður Skálakamb. Hætt er húsum og heyjum fyrir stórviðrum. Heimræði með sama móti og áður segir um Hlöðuvík, nema hvað leiðin er hjer skerjóttari og lendíng skerjóttari.</blockquote>

Olavíus taldi Hælavík og Hlöðuvík &#132;nydelige Bopæle&#0147;, ef þoka og brim væri ekki til hindrunar. Hann getur þó ekki um nytjar Hælavíkurbjargs, en virðist leggja þessar tvær jarðir að jöfnu að landkostum &mdash; &#0132;temmelig store, jævne, behagelige som Sommeren, og forsynede omtrent med ligesaa god Græsnin som Fliotene&#147;.

Í sóknarlýsingu 1847 segir sr. Jón Eyjólfsson:

<blockquote>Tún er þar ekkert að kalla, en túnstæði er þó gott. útigangur þar mikill og góður í fjöru, en lítll annars, því þar er snjóa- en einkum áveðrasamt mjög. Viðarreki talsverður. Hvassviðrasamt af vestri, og brimasamt af vestri og útnorðri, og gengur stundum brimið inn á baðstofugólf ... Hlynnindi eru mikil að fuglatekju í Hælavíkurbjargi. Í Hælavík er lítið um fisk.</blockquote>

Hráslagalegt hefur verið í Hælavík eftir þessari lýsingu að dæma, en til nokkurs að vinna að búa þar, þar sem hlunnindi eru, bæði af reka og fugli. Útigangur hefur og gert hægara um vik en ella að framfleyta nokkrum skeppnum. Lík hugmynd um landkosti í Hælavík kemur fram í álitsgerð matsnefndar frá 1849:

<blockquote>Reki að góðum mun og mikill afli af bjargfugli prýða jörð þessa fremur öllum meðaljörðum.</blockqoute>

Á síðari árum hefur sjór höggvið stórt skarð í undirlendi Hælavíkur.

==Fisk- og fuglafli==

==Ábúendur==
===Bárður Guðmundsson===
{{:Bárður Guðmundsson, Hælavík}}

===Jón Bjarnason===
{{:Jón Bjarnason, Hælavík}}

===Herdís Arnfinnsdóttir===
{{:Herdís Arnfinnsdóttir, Hælavík}}

===Stefán Benediktsson===
{{:Stefán Benediktsson, Hælavík}}

===Þorsteinn Stefánsson===
{{:Þorsteinn Stefánsson, Höfn}}

===Solveig Pétursdóttir===
{{:Solveig Pétursdóttir, Höfn}}

===Brynjólfur Jónsson===
{{:Brynjólfur Jónsson, Hælavík}}

===Ólafur Jónsson===
{{:Ólafur Jónsson, Hælavík}}

===Sigurður Jónsson===
{{:Sigurður Jónsson, Stakkadal}}

===Mikael Björnsson===
{{:Mikael Björnsson, Kjaransvík}}

===Brynjólfur Brynjólfsson===
{{:Brynjólfur Brynjólfsson, Kjaransvík}}

===Snorri Brynjólfsson===
{{:Snorri Brynjólfsson, Hælavík}}

===Guðmundur Snorrason===
{{:Guðmundur Snorrason, Kjaransvík}}

===Jóhannes Sakaríasson===
{{:Jóhannes Sakaríasson, Rekavík bak Höfn}}

===Rósinkar Rósinkarsson===
{{:Rósinkar Rósinkarsson, Hælavík}}

===Friðrik Einarsson===
{{:Friðrik Einarsson, Rekavík bak Höfn}}

===Guðni Kjartansson===
{{:Guðni Kjartansson, Hælavík}}

===Kristján Jóhannesson===
{{:Kristján Jóhannesson, Rekavík bak Höfn}}

===Hjálmar Jóhannesson===
{{:Hjálmar Jóhannesson, Rekavík bak Höfn}}

===Snorri Einarsson===
{{:Snorri Einarsson, Höfn}}

===Kristján Jónsson===
{{:Kristján Jónsson, Höfn}}

===Sigurður Sigurðsson===
{{:Sigurður Sigurðsson, Hælavík}}

===Sigmundur Guðnason===
{{:Sigmundur Ragúel Guðnason, Hælavík}}

===Jón Þorbjörnsson===
{{:Jón Þorbjörnsson, Horn}}